cottonbro adlı kişinin Pexels‘daki fotoğrafı
Birçok otistik çocuk ve yetişkin hayatının belirli bir döneminde yemeklere karşı hassasiyet yaşamasına rağmen, toplum yeterince bilgi sahibi olunmadığı için bu konu anlaşılamayabiliyor. Duyusal hassasiyet yaşayan birçok insan şımarık olmakla, kıymet bilmemekle veya olgun davranmamakla suçlanabiliyor. Bu yazının amacı yemeklere karşı hassasiyet hakkında bilgi verip yemeklere karşı hassasiyetin stigmasını azaltmaya ve bu durumu yaşayan kişilerin anlaşılma oranını arttırmaya çalışmak. Eğer otistik yakınınız bu yazıdaki tüm durumları deneyimliyorsa yaşadığı durumun yemeklere karşı duyusal hassasiyet olması mümkündür.
1- Çok az çeşit yiyecek yemek
Birçok otistik kişi yemek seçme denilen davranışı gösterir. Otistiklerin bu kadar az çeşit yiyecek yemesinin sebebi diğer yemeklerin dokusundan veya kokusundan rahatsız olmaları olabilir. Farklı dokuları olan yemekler otistik kişide fiziksel acı hissi yaratabilir veya genel olarak kişinin stres seviyesini arttırabilir. Durum böyle olduğunda birçok otistik kişi belirli yemeklerden kaçınıp, yalnızca kendilerini rahatsız hissettirmeyen yemeklere yönelme yolunu seçiyor. İngilizce’de otistik kişilerin yerken rahat hissettikleri yemeklere “safe food” yani “güvenli yemek”” deniliyor. Her otistiğin yerken rahat hissettiği yiyecek farklı olmasına rağmen yoğurt, ekmek, patates gibi yemekler kokulu olmadıkları ve dokuları yumuşak olduğu için birçok otistik arasında bayağı popüler güvenli yiyecekler olarak yer alıyor.
2- Belirli yemekleri yemeyi çok sert şekilde reddetme
Herkesin yemekten hoşlanmadığı, yemeyi tercih etmeyeceği yemekler vardır. Fakat yemeklere karşı duyusal hassasiyet yaşayan otistik çocuklar sıklıkla belirli yemekleri yeme ihtimaline karşı çok sert tepki verir. Birçok otistik çocuk yediklerinde canlarını yakan veya kusmalarına sebep olan bir yemek kendilerine yedirilmeye çalışılınca kendilerini yere atmaya, bağırmaya veya ağlamaya başlayabilir. Kendilerini rahatsız eden yemekten kaçmaya çalışmakla beraber, bazı otistik çocuklar belirli yemekleri yemeye mecbur kalınca duygusal çöküş dahi geçirebilirler.
3- Verilen yemeği kusma
Yemeklere karşı duyusal hassasiyet yaşayan birçok otistik bir yemeği sevmeye ne kadar çalışırlarsa çalışsınlar başarılı olamadıklarını ve bazı yemekleri ne kadar yemeye çalışırlarsa çalışsınlar sonunda yemeği yiyemediklerini anlatıyor. Birçok otistik kişi kendilerini rahatsız eden yemekleri yemeye çalıştığında istemsiz olarak anında kusma davranışı gösteriyor. Bu davranış dışarıdan izleyen insanlara anlamsız geldiği için otistik kişiyi bilerek kendisini kusturmakla veya şımarık olmakla suçlayabiliyor. Halbuki bu davranış tamamiyle istemsiz ve yaşaması da hiç eğlenceli olmayan bir deneyim. Rahatsız olmadan yalnızca birkaç çeşit yiyecek yiyebildiğinizi ve bazı yiyeceklerin ise sizi her seferinde kusturduğunu düşünün. Kulağa yaşaması zevkli bir deneyim gibi geliyor mu?
4- Belirli yemekleri görünce strese girme
Bazı otistik kişiler hem yaşadıkları duyusal hassasiyet yüzünden, hem de belki önceden yemek sofrasında yaşadığı rahatsız edici, travmatik deneyimler yüzünden sevmediği bir yemeğe denk geldiği an strese girmeye başlayabilir. Otistik kişinin çok fazla duyusal hassasiyet varsa ve özellikle eskiden tekrar tekrar kusturularak bir şey yemeye zorlandıysa, yemek sofrası çocukluğundan beri kendisine sürekli kızılan ve sınırlarına saygı gösterilmeyen bir alan olmuşsa, yetişkinlikte dahi bu stres etkisini sürdürebilir. Bu sebepten ötürü yemeğe karşı duyusal hassasiyeti olan otistik kişiler değil bir yemeği yemek zorunda kalmak, gördükleri andan itibaren ciddi strese girebilirler.
5- “Garip” şekilde yemek yeme
Otistiklerin “garip” bir şekilde yemek yemeleri epey meşhur bir klişedir, ve otistiklerin sıklıkla norma uyan bir şekilde yemek yemedikleri doğrudur. Bazı otistik kişiler yemekteki farklı dokulardan rahatsız olduğu için tüm yemekleri birbirine karıştırıp tek seferde yemeyi sever, bazı otistikler ise farklı yemeklerin birbirleriyle temas etmemesi için dakikalar boyunca yemekleri tabakta birbirinden uzaklaştırır. Bu tarz farklı yemek yeme alışkanlıklarının stim yapmak gibi, toplumdaki normal yemek yeme anlayışına uymak zorunda hissetmemek gibi birçok farklı sebebi olabilir ve tek sebebi duyusal hassasiyetler değildir ama duyusal hassasiyet birçok insan için bu tarz yeme alışkanlıklarının oluşmasına sebep olan durumdur.
6- Belirli yemeklere aşırı derecede bağlanma
Birçok otistik kişinin yedikleri yiyecek konusunda çok seçici olması, acıkmadıkları veya yemek yeme ihtiyacı hissetmedikleri anlamına gelmiyor. Her insan gibi otistikler de sıklıkla yemek yeme ihtiyacı hissettikleri için, özellikle birçok yemek onları rahatsız ediyorsa kendilerini rahatsız etmeyen yemeklerle ciddi bir bağ kurabiliyorlar. Örneğin, evde pişirilen yemekleri yemekte sıklıkla zorlanan ama yoğurt yerken hiçbir sorun yaşamayan otistik bir çocuk sürekli evde yoğurt arayabilir, sürekli ailesinden yoğurt talep edebilir veya evde yoğurt bitince strese girip ağlamaya başlayabilir.
Birçok otistik insan ve ailesi yemek konusunda sıklıkla sorun yaşayabilir ve bunlar için kişiye uygun çözüm bulmak zor olabilir. Bu tarz durumlarda akılda tutulması gereken en önemli bilgi şu: Hiç kimse suçlu değil.
Otistik çocuğunuz diğer çocuklar gibi çok fazla çeşitli yemek yiyemediği için suçlu değil, siz de yediremediğiniz için suçlu değilsiniz. Ortada sorgulanması veya cezalandırılması gereken kimse yok.
Ayrıca kişinin beslenme alışkanlıkları “normal” olmak zorunda değil. Eğer otistik yakınınızın doktoru aldığı besin sayısı konusunda endişeli değilse ve sağlığında bir sorun yoksa hiçbir standarta uymak için çaba göstermek veya ailecek bu konuda mükemmele ulaşmaya çalışmak zorunda değilsiniz.
