Duyusal hassasiyetler çoğu otistiğin deneyimlediği bir süreçtir.
Duyusal hassasiyetler çevreden gelen uyaranların çok yoğun algılanması ve bunun strese sebep olmasına verilen isimdir.
Işığa karşı hassasiyet yaşayan otistikler çevreden gelen ışıkları ortalama insanlara göre daha yoğun algılarlar.
Işığa karşı hassasiyetin dışarıdan bakınca nasıl gözüktüğünü bilmeyen kişiler otistik yakınlarının abarttığını, şımarıklık yaptığını veya ortada hiçbir şey yokken saldırganlaştığını düşünebilirler. Bu sebepten ötürü ışığa karşı hassasiyetin nasıl gözüktüğü hakkında bilgi sahibi olmak çok önemlidir.
Uyarı: Işık hassasiyeti göstermenin tek sebebi duyusal hassasiyetler değildir.
Işık hassasiyetinin sebebini duyusal hassasiyet diye etiketlemeden önce bir doktora danışıp fiziksel bir sorun olmadığından emin olmak çok önemlidir.
1- Belirli yerlere girmeyi reddetme
Işığa karşı hassasiyeti olan birçok otistik belirli odalardan veya yerlerden özel olarak rahatsız olabilir.
Bu hem o yerin rengi, hem o yerde kullanılan lamba hem de o yerin ne kadar güneş alıp almadığı ile alakalı olabilir.
Örneğin: Işık hassasiyeti olan bir çocuk floresan lambaların kullanıldığı mekanlara girmeyi reddedebilir.
Işığa karşı hassasiyeti olan başka bir çocuk ise çok parlak renklere boyanmış, çok güneş alan bir odaya girmeyi reddedebilir.
Işık hassasiyeti can yakıcı bir şey olduğu ve başa çıkması çok zor olduğu için birçok otistik çocuk direkt olarak kendilerine acı veren bu yerlerden kaçmaya çalışarak kendilerini korumaya çalışırlar.
2- Günün belirli saatlerinde çöküş geçirme
Özellikle bu madde bir otistiğin ışığa karşı duyusal hassasiyet yaşayıp yaşamadığını anlama konusunda çok işe yarayacak bir madde.
Gün içinde odada bulunan ışık seviyesi değişir. Özellikle çok ışık alan bir yerde yaşanıyorsa ve perdeler kapalı değilse sabahları ev genelde güneş ışığı ile dolu olur. Akşamları ise lamba açılır. Gün içinde ışık değişimi çok fazla olduğu için, ışık hassasiyeti yaşayan bir çocuk hangi ışığın yoğun olduğuna göre çöküş geçirmeye başlayabilir.
Örneğin: Güneş ışığına karşı çok hassas olan bir çocuk sabahları daha sık bir şekilde duygusal çöküş geçirebilir.
Parlak lambaların ışığından çok rahatsız olan bir çocuk ise akşamları duygusal çöküş geçirme eğiliminde olabilir.
Hatta bazı çocuklar evin bazı yerlerinde uzun süre kaldıklarında çöküş geçirirken bazı yerlerinde kaldıklarında çöküşten kaçınabilirler.
Evin farklı yerlerinde farklı parlaklıkta ve farklı renkte lambalar kullanılıyorsa çocuğun hangi odada en sıklıkta duygusal çöküş geçirdiğine bakmak da ne çeşit ışıktan rahatsız olduğunu anlama konusunda yardımcı olabilir.
3- Karanlıkta kalma konusunda ısrar etme
Birçok otistik çocuk perdeleri çekip karanlıkta gözlerini kapatıp yatma isteği gösterir. Bu davranış fiziksel bir sorun yüzünden de kaynaklanabilir. Fakat fiziksel bir sorun olmadığı netleştirildiyse ve çocuğun duyusal hassasiyetleri olduğu biliniyorsa bu davranış ışık hassasiyeti yüzünden ortaya çıkabilir.
Işık hassasiyeti olan otistikler bir süreden sonra hiçbir seviyede ışığa katlanamamaya başlayabilirler. Bu yüzden direkt karanlık bir odada kalma isteği gösterebilirler.
4- Belirli renkteki nesnelerden hoşlanmama
Her renk ışığı aynı şekilde yansıtmaz. Bazı renkler çok göz alıcı ve hatta göz yakıcı derecede parlaktır. Diğer nesneler ise çok daha rahatlatıcı ve bakması kolay nesnelerdir.
Işığa karşı hassasiyeti olan çocuklar çok parlak renklerden kaçınma, çok parlak renkli oyuncaklarla oynamama, çok parlak renkli odalara girmemek için direnme gibi davranışları gösterebilirler.
5- Belirli çeşit ışıklardan özel olarak rahatsız olma
Işığa karşı hassasiyeti olan her otistiğin özel olarak rahatsız olduğu farklı durumlar olabilir. Fakat özellikle floresan lambalardan rahatsız olmak benim çok sık duyduğum bir deneyim.
Bunun harici bahsettiğim şekilde güneş ışığından rahatsız olma, belirli renkteki ışıklardan rahatsız olma ve yoğun parlaklıktaki lambalardan rahatsız olma da çok sık görülen bir şey.
Otistik bir kişinin belirli bir ışıktan çok rahatsız olması belirli ışıktan ise ya rahatsız olmaması ya da katlanabilmesi ışık hassasiyeti olmadığı anlamına gelmez.
6- Işığa maruz kalınca çok tepki verme
Duyusal hassasiyetlerin yaşandığını açık eden en büyük belirtilerden bir tanesi bu olsa bile dışarıdan bakan birçok kişi otistik kişinin neden böyle davrandığını anlamıyor.
Işığa karşı hassasiyeti olan otistik bir kişi başkalarının hiç de rahatsız olmadığı hatta farkında dahi olmadığı seviye bir ışıktan çok ciddi anlamda rahatsız olabilir.
Diğer insanlar için ideal gibi gözüken ışık seviyesi otistik kişiyi çok rahatsız ediyor olabilir.
Bu rahatsızlık yüzünden birçok otistik kişi belirli bir seviyeden sonra kendilerini rahatsız eden uyarana karşı çok sert tepki vermeye ve hatta agresifleşmeye başlayabilirler.
Eğer çocuğunuzun yaşadığı durumun ışıkla alakası olup olmadığından emin değilseniz, çocuğunuz yoğun bir tepki verirken ışığı kapatmayı veya çocuğu daha loş bir ortama getirmeyi deneyip nasıl tepki verdiğini gözlemlemeye çalışabilirsiniz.
Eğer otistik kişi hemen anında sakinleşiyorsa veya normalde sakinleşeceğinden daha kısa sürede sakinleşiyorsa ışık hassasiyeti yüzünden tepki veriyor olabilir.
7- Sık sık göz kapatma veya göz ovalama
Bu durum da diğer durumlar gibi fiziksel bir hastalık yüzünden kaynaklanıyor olabilir.
Otistik kişinin gözü mikrop kapmış olabilir, kaşınıyor olabilir veya başka bilinmeyen fiziksel bir durum olabilir.
Bu yüzden özellikle göz ovuşturma ve sık sık göz kapatma söz konusu olduğunda doktora danışmadan hiçbir sonuca varmamak çok önemli.
Eğer hiçbir fiziksel sorun olmadığı net bir şekilde kesinleştirildiyse o zaman otistik kişinin duyusal hassasiyetleri yüzünden böyle yaptığı ihtimali değerlendirilebilir.
Işığa karşı hassasiyeti olan birçok otistik kişi birkaç saniyeliğine de olsa ışıktan kaçmak için gözlerini kapatabilirler. Bu ses hassasiyeti olan bir kişinin kulaklarını kapatması ile eş değer bir davranıştır.
Veya aynı şekilde ışığa karşı hassasiyeti olan bir otistik çok ışıklı ortamlarda rahatsızlığı azaltmak için göz ovuşturma davranışı gösterebilir.
8- Lambayı veya perdeyi açmaya çalışınca tepki verme
Işığa hassasiyeti olan otistik bir kişi ışığın açılmaması veya perdenin açılmaması için çok ciddi kavga verebilir.
Ki bu da çok şaşırtıcı bir şey değil. Birisi her bir düğmeye bastığında veya bir kumaşı çektiğinde canınız acımaya başlıyorsa siz de onları engellemeye çalışırsınız değil mi?
Bu tarz bir davranış çok düşünülmeden yorumlandığında şımarıklık veya tutturma gibi gözükse dahi altında ciddi hassasiyetler ve fiziksel acı yatıyor olabilir.